از هر که بود: نزد هر کس باشد، هر کس که خر را خریده است.

واخریدن: دو باره خریدن، باز خریدن.

تَوزیع: بخش کردن.

          هم شدى توزیع کودک دانگِ چند             همَّتِ شیخ آن سخا را کرد بند

424/د 2

 تَدارُک: جبران کردن و به سامان آوردن، سر و صورت دادن.

که را گیرم: چه کسى را مسئول دانم، خر خود را از که بخواهم.

که را قاضى برم: چه کسى را مدیون خویش دانم و براى گرفتن حق خود از او نزد قاضى‏اش برم.

این قضا...: تو سبب این پیش آمد بد شدى که بر من رفت.

واقِف: آگاه، با خبر.

عارف: دانا.

با: بادا، باشد.

ذَوق آمدن: خوش آمدن.

آفِل: فرو شونده. غروب کننده.

تقلید:در مقابل تحقیق است.

خشم ابراهیم را بر آفلان: اشاره است به آیه‏هاى سوره مائده در نپذیرفتن ابراهیم ماه و آفتابِ غروب کننده را به خدایى.

 ( 557) آیا تو نباید بیایى بمن بگویى که خرت را دارند مى‏برند؟. ( 558) تا خر مرا هر کس برده بگیرم یا قیمت آن را برندگان میان خود تقسیم کرده بدهند.( 560) حالا من گریبان چه کسى را بگیرم کدام کس را مسئول دانسته نزد قاضى ببرم این بى‏تکلیفى تقصیر تو است‏. ( 561) چون تو نیامدى بمن بگویى این مصیبت بر من وارد شد. ( 562) خادم گفت بخدا من چند مرتبه آمدم تا تو را از این قضیه با خبر گردانم‏. ( 563) تو هى مى‏گفتى خر برفت و خر برفت از قضا از همه آنها این کلمات را گرمتر ادا مى‏کردى‏. ( 564) چون چنین مى‏دیدم بر گشته بخود مى‏گفتم که او از قضیه با خبر است و چون مرد عارفى است تن باین قضا داده است‏. ( 565) صوفى گفت آنها همه خر برفت مى‏گفتند من هم بهیجان آمده گفتم‏ . ( 566) مال مرا تقلید کردن از آنها بباد داده که دو صد لعنت بر این تقلید باد . ( 567) مخصوصاً تقلید همچو کسانى که آبروى خود را براى نان ریختند، انسان های بیهوده. همان‌طور که ابراهیم خلیل، ستاره‌ها را خدا می‌پنداشت و چون افول کردند، گفت: "لا احبّ الآفلین" .

خادم گفت: حقیقت این است که من مجبور شدم؛ زیرا صوفیان به من حمله کردند و من از جانم بیمناک شدم. صوفی مسافر گفت: گیرم که آنها با زور خر را از تو گرفتند، آیا نباید بیایی و به من بگویی که ای بیچاره خرت را بردند و می‌خواهند بفروشند؟ خادم گفت: به خدا قسم چند بار آمدم تا تو را از این کار آگاه کنم، ولی تو هم‌صدا با دیگر صوفیان و پُرشورتر از آنان، نغمهْ خر برفت را می‌خواندی و من فکر کردم که به یقین تو می‏دانی. صوفی مسافر گفت: دیگران می‏گفتند، من هم از آنها تقلیدوار می‏گفتم. به‌راستی تقلید کردن از آنان مرا به باد داد و بیچاره‌ام کرد. گفتن من یک گفتن تقلیدی محض و بازتاب و تأثیر شور و حال درویشان بود. من سخن این درویشان بی‌حقیقت را ندانسته تقلید کردم، همان‌طور که ابراهیم خلیل، ستاره‌ها را خدا می‌پنداشت و چون افول کردند، گفت: "لا احبّ الآفلین"

عکس: پرتو، انعکاس.

ذوقى: ذوق کننده، شاد.

از بحر بى‏عکس آب کشیدن: استعاره از رسیدن به حقیقت و رستن از تقلید.

از صدف نگسلیدن: استعاره از دامن شیخ را از دست ندادن و پى او رفتن.

قطره دُر نشدن: کنایه از به کمال نرسیدن.

 ( 568) ذوق و حال آن جماعت در من منعکس مى‏شد و از این انعکاس در دل خود احساس ذوق مى‏کردم‏. ( 569) بقدرى باید از انعکاس ذوق یاران متأثر گردید تا رسید بجایى که مقابل مقام بى‏عکس غلام و بنده شد. ( 570) انعکاس اولیه تقلید است و پس از آن که مکرر گردید مبدل بتحقیق مى‏گردد. ( 571) تا بتحقیق نرسیده‏اى از یاران و رفقاى خود جدا مشو تا قطره کاملا بدل بدر نگردد از صدف نباید جدا شود .

مولانا درادامه بحث تقلید، می‌گوید: این‌که ما گفتیم تقلید کار بدی است، منظور ما تقلیدی است که به تحقیق منجر نگردد، وگرنه تقلیدی که به تحقیق بیانجامد، امری است ضروری و لازم. زیرا تأثیر یاران و بازتاب شخصیت آنها در کمال سالک، مؤثر است، اما به شرط آن‌که سالک را در راهی بیندازد که از دریای هستی مطلق ، آب برگیرد و بهره‌مند شود؛ در آغاز، هر سالکی کارهای پیران و یاران خود را تقلید می‏کند، اما همین تقلید‏ها می‏تواند به تحقیق بینجامد. تا هنگامی که مقلد، محقق نشده است، باید هم‌نشینی یاران را ادامه دهد؛ درست مانند قطره بارانی که به اعتقاد پیشینیان، درون صدف می‏افتد و به مروارید تبدیل می‏شود و پیش از آن‌که تبدیل به مروارید شود، آن‌را از صدف بیرون نمی‏آورند.